» Chỉ cách nhau hơn 60 km, nhưng giá cát xây dựng tại Đà Nẵng đã vọt lên 650.000–700.000 đồng/m³, gấp đôi so với Quảng Ngãi – nơi vẫn giữ mức 300.000 đồng/m³. Sự chênh lệch bất thường này phản ánh rõ tình trạng mất cân đối cung cầu, bất cập trong quản lý mỏ và hệ lụy từ cơ chế đấu giá khoáng sản khiến thị trường vật liệu xây dựng miền Trung rơi vào vòng xoáy khan hiếm và đầu cơ.
Thị trường cát xây dựng tại khu vực miền Trung đang bộc lộ nhiều bất cập, từ giá đấu mỏ tăng phi mã đến nguồn cung khan hiếm, trong khi công tác quản lý và điều tiết giữa các địa phương vẫn thiếu đồng bộ. TP. Đà Nẵng đang chịu áp lực lớn vì thiếu nguồn cung khiến giá cát tăng cao, còn tại Quảng Ngãi trở thành điểm cung ứng trọng yếu cho cả khu vực.
Tại Đà Nẵng, nhiều doanh nghiệp sản xuất vật liệu xây dựng và cung ứng bê tông đang hoạt động cầm chừng vì không đủ cát. Lượng xe vận chuyển giảm mạnh, chỉ duy trì ở mức tối thiểu để giữ việc làm cho công nhân. Giá cát tăng nhanh từ 250.000 đồng/m³ lên 650.000 đồng/m³, có nơi lên đến 700.000 đồng/m³ mà vẫn khan hiếm hàng. Một chủ cơ sở xây dựng chia sẻ, mỗi khối cát giờ quý như vàng, chỉ mong đủ nguyên liệu để duy trì sản xuất.
Không chỉ doanh nghiệp, nhiều công trình dân sinh và dự án công tại Đà Nẵng cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Một số đơn vị cung cấp bê tông đã tính đến phương án tạm ngừng hoạt động nếu tình trạng đứt gãy nguồn cung kéo dài.
Quảng Ngãi hiện đang là khu vực duy trì nguồn cung cát ổn định cho khu vực miền Trung
Điều đáng nói là Đà Nẵng vốn có trữ lượng cát sỏi lớn, với hàng chục mỏ đã được quy hoạch. Tuy nhiên, phần lớn các mỏ này đã hết hạn khai thác hoặc vướng thủ tục cấp phép mới, khiến nguồn cung bị “đóng băng” dù tài nguyên vẫn còn. Trong nỗ lực tháo gỡ, địa phương đã tổ chức nhiều đợt đấu giá quyền khai thác khoáng sản, nhưng kết quả lại gây tranh cãi vì mức trúng đấu giá tăng đột biến.
Cụ thể, một mỏ có trữ lượng 790.000 m³, giá khởi điểm hơn 7,5 tỉ đồng nhưng trúng đấu giá tới hơn 491 tỉ đồng (tương đương 622.000 đồng/m³). Một mỏ khác trữ lượng 360.000 m³, giá khởi điểm 3,46 tỉ đồng nhưng trúng gần 320 tỉ đồng (888.000 đồng/m³). Có mỏ chỉ khởi điểm hơn 1,2 tỉ đồng, nhưng trúng hơn 129 tỉ đồng (779.000 đồng/m³). Những con số này chưa bao gồm thuế tài nguyên, phí môi trường, chi phí pháp lý hay đầu tư hạ tầng, khiến giá thành khai thác thực tế bị đội lên rất cao.
Nhiều chuyên gia cho rằng, cơ chế đấu giá với mức giá trúng quá cao đang vô tình đẩy giá cát xây dựng lên khỏi tầm kiểm soát. Khi doanh nghiệp buộc phải “ôm” giá cao để giữ thị phần, chi phí đầu vào tăng gấp nhiều lần, kéo theo giá bán ngoài thị trường leo thang. Hệ quả là giá cát bị đẩy lên bất thường, khiến hàng loạt dự án xây dựng và công trình công cộng đối mặt nguy cơ đội vốn, nhiều nhà thầu đứng trước bờ vực thua lỗ.
Điều đáng lo ngại hơn là cơ chế đấu giá vốn được kỳ vọng minh bạch hóa hoạt động khai thác khoáng sản, nay lại bị biến tướng thành công cụ đầu cơ. Việc cơ quan công an khởi tố một số trường hợp thông đồng nâng khống giá đấu giá mỏ cát cho thấy lỗ hổng lớn trong công tác giám sát.
Trái ngược với Đà Nẵng, Quảng Ngãi hiện đang là khu vực duy trì nguồn cung ổn định cho khu vực miền Trung. Giá cát tại địa phương này giữ ổn định quanh mức 300.000 đồng/m³ nhờ hệ thống sông ngòi dồi dào và công tác quản lý mỏ được thực hiện chặt chẽ. Theo cơ quan quản lý, toàn tỉnh hiện có 135 điểm mỏ khoáng sản được cấp phép khai thác, trong đó 37 mỏ đã trúng đấu giá và đang hoàn thiện thủ tục pháp lý. Các chủ mỏ được yêu cầu niêm yết giá công khai tại điểm khai thác và không được tự ý điều chỉnh giá bán.
Tuy nhiên, sự chênh lệch giá giữa các địa phương cũng kéo theo hệ lụy. Doanh nghiệp từ Đà Nẵng và khu vực Tây Nguyên đổ về Quảng Ngãi thu mua, khiến địa phương trở thành điểm cung ứng chính cho khu vực. Lợi nhuận cao từ chênh lệch giá dẫn đến tình trạng khai thác và vận chuyển cát trái phép ngày càng phức tạp. Nhiều địa phương như xã Sơn Tịnh đã phải chôn hàng chục trụ bê tông trên các tuyến đường dân sinh để ngăn chặn xe chở cát lậu, siết chặt kiểm soát tình trạng khai thác trái phép ven sông Trà Khúc.
hoảng cách giá cát giữa 2 địa phương cho thấy rõ sự thiếu phối hợp vùng trong quản lý tài nguyên. Khi mỗi nơi vẫn quản lý theo cách riêng, thiếu sự kết nối và điều tiết chung, tình trạng nơi khan hiếm, nơi dư thừa là điều khó tránh khỏi, kéo theo hiện tượng dịch chuyển nguồn cát trái tuyến và làm nảy sinh hoạt động đầu cơ, khai thác trái phép.
Thực tế đó đặt ra yêu cầu cấp thiết phải xây dựng cơ chế điều phối vùng trong quản lý tài nguyên khoáng sản, đảm bảo vừa minh bạch vừa hài hòa lợi ích. Quá trình đấu giá cần được kiểm soát chặt chẽ để ngăn chặn hành vi thổi giá, tránh tạo sốt ảo gây bất ổn thị trường.
Nếu không sớm điều chỉnh, hệ lụy của tình trạng này sẽ không chỉ dừng lại ở chuyện giá cát leo thang, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến chi phí xây dựng, tiến độ dự án trọng điểm và niềm tin của xã hội đối với hiệu quả quản lý nhà nước. Giữa bối cảnh đó, từng hạt cát đang trở thành thước đo cho năng lực điều hành và mức độ minh bạch trong quản lý tài nguyên quốc gia.
