Cốt đai là một loại cốt thép được uốn thành khung, có vai trò chính là chịu lực cắt trong các cấu kiện bê tông như dầm, cột, sàn, và đồng thời liên kết các thanh cốt thép chịu lực và cốt thép cấu tạo lại với nhau để hình thành một khung cố định. Cốt đai giúp giữ vững vị trí các cốt thép, tăng cường khả năng chịu lực và chống co ngót, nứt vỡ cho cấu kiện bê tông, đảm bảo sự vững chắc và an toàn cho công trình xây dựng.
Cốt đai là những thanh thép tròn, được uốn thành hình chữ nhật, hình vuông, hoặc nhiều nhánh để bao bọc các thanh thép dọc chủ chịu lực.
Vai trò cốt lõi trong kết cấu bê tông
Chịu lực cắt (shear force): Đây là vai trò quan trọng nhất của cốt đai. Trong cấu kiện chịu uốn như dầm và cột, các ứng suất cắt (shear stress) sẽ xuất hiện, đặc biệt tại các vị trí gần đầu cột và dầm. Cốt đai được tính toán và bố trí để chống lại các lực cắt này, ngăn ngừa hiện tượng phá hoại do cắt.
Cố định cốt thép dọc: Cốt đai liên kết toàn bộ các thanh cốt thép dọc (thép chủ) lại thành một khung cốt thép cứng vững, đảm bảo chúng luôn giữ đúng vị trí, khoảng cách và phương hướng thiết kế trong suốt quá trình vận chuyển, lắp đặt và đổ bê tông. Điều này cực kỳ quan trọng để bê tông bao bọc cốt thép một cách đồng đều, không bị xô lệch.
Tăng khả năng chịu nén của bê tông: Dưới tác dụng của tải trọng nén, bê tông có xu hướng nở ngang. Cốt đai có tác dụng hạn chế sự trương nở ngang này, nén chặt bê tông bên trong, giúp bê tông tăng khả năng chịu nén và chống lại hiện tượng phá hoại do nén.
Chống hiện tượng co ngót và thay đổi nhiệt độ: Bê tông co ngót trong quá trình đóng rắn và thay đổi nhiệt độ trong quá trình sử dụng. Cốt đai đóng vai trò như một lớp “lưới” chống nứt, giúp hạn chế các vết nứt nhỏ do co ngót và biến dạng nhiệt độ, từ đó kéo dài tuổi thọ của cấu kiện.
Nguyên tắc và cách bố trí cốt đai trong cột
Nguyên tắc chung
Khoảng cách cốt đai: Khoảng cách giữa các cốt đai (gọi là bước đai) không được quá lớn để đảm bảo khả năng chịu cắt. Theo tiêu chuẩn Việt Nam, bước đai không vượt quá 150mm hoặc 1/2 cạnh nhỏ nhất của cột (tùy giá trị nào nhỏ hơn). Tuy nhiên, đây là giá trị tối đa, trong thực tế, các kỹ sư thường bố trí dày hơn.
Đường kính cốt đai: Thường dao động từ 6mm đến 10mm. Việc lựa chọn đường kính phụ thuộc vào đường kính của cốt thép dọc và tải trọng mà cột phải chịu.
Bố trí cốt đai theo khu vực
Đối với cột, biểu đồ nội lực cho thấy lực cắt thường lớn nhất tại các vị trí gần dầm và móng, và giảm dần ở đoạn giữa cột. Do đó, cách bố trí cốt đai sẽ tuân theo nguyên tắc sau:
Vùng đầu cột và chân cột (vùng chịu lực cắt lớn): Đây là khu vực chịu lực cắt lớn nhất, đồng thời cũng là nơi chịu tác động của mô men uốn và lực nén. Để tăng cường khả năng chịu lực, cốt đai phải được bố trí dày hơn (khoảng cách giữa các đai nhỏ hơn). Khoảng cách này thường được tính toán hoặc lấy theo cấu tạo, ví dụ: 50mm, 100mm, hoặc 150mm tùy vào tải trọng.
Vùng giữa cột (vùng chịu lực cắt nhỏ): Ở đoạn giữa cột, lực cắt giảm đáng kể. Do đó, cốt đai có thể được bố trí thưa hơn so với vùng đầu và chân cột. Tuy nhiên, vẫn phải đảm bảo tuân thủ các quy định về khoảng cách tối đa để cố định cốt thép dọc.
Các lưu ý quan trọng khi bố trí
Đan xen cốt đai: Khi số lượng cốt thép dọc lớn hoặc cột có kích thước lớn, cần bố trí thêm các nhánh cốt đai phụ để “buộc” chặt tất cả các thanh thép dọc, tránh tình trạng bị xô lệch hoặc cong vênh.
Gia cường tại các nút khung: Tại các vị trí giao nhau giữa dầm và cột (gọi là nút khung), cốt đai của cột cần được bố trí đặc biệt dày để chống lại ứng suất cắt cục bộ cực lớn, đặc biệt quan trọng trong các công trình chịu tải trọng động đất.
Lưu ý khi thi công cọc: Trong thi công cọc (đặc biệt là cọc bê tông cốt thép đúc sẵn), người ta thường bố trí cốt đai đều dọc thân cọc. Điều này là do khi cẩu lắp, cọc có thể chịu cả mô men dương và mô men âm, nên cần có khả năng chịu lực đồng đều. Đặc biệt, ở đầu cọc, cốt đai cần được bố trí rất dày để tăng khả năng chịu tải khi đóng cọc.
Kết luận
Cốt đai là một bộ phận cốt thép quan trọng trong kết cấu bê tông cốt thép, có nhiệm vụ liên kết các thanh cốt thép dọc, cố định vị trí, chịu lực cắt và hạn chế sự nở ngang của bê tông, từ đó đảm bảo độ ổn định và khả năng chịu tải của cấu kiện, đồng thời ngăn ngừa sự co ngót.
Tóm lại, cốt đai là một bộ phận không thể thiếu trong kết cấu bê tông cốt thép, đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo chất lượng, độ bền và an toàn của công trình xây dựng.
BÀI CÙNG CHỦ ĐỀ:
>> Tiêu chuẩn nối thép cột trong kết cấu bê tông
>> Thép cốt bê tông có những tác dụng gì?
>> Cách nối thép dầm đúng tiêu chuẩn và quy định vị trí
>> Cách thi công thép sàn đúng tiêu chuẩn
>> Bảng tra diện tích cốt thép các loại chính xác nhất (P1)
Buildata
